ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΡΙΚΗΣ


Tags: -

            Περί λόγου ο λόγος. Και ειδικότερα περί του λόγου του ποιητικού, ο οποίος διαφοροποιείται από τον πεζό λόγο κυρίως κατά τούτο: Ο πεζός λόγος είναι πεζός, γιατί απλώς προχωρεί, ενώ ο ποιητικός... χορεύει! Που πάει να πει ότι η ποίηση πατά με το ένα πόδι στην τέχνη των λέξεων, δηλαδή τη λογοτεχνία, και με το άλλο στην τέχνη των ήχων, δηλαδή τη μουσική. Ο τεχνίτης ποιητής διαλέγει τις λέξεις του μία προς μία και τις βάζει στη σωστή σειρά, ώστε όχι μόνο να παράγεται νόημα αλλά, επιπλέον, να αξιοποιείται όσο γίνεται περισσότερο και η ηχητική τους υπόσταση˙ να προσφέρεται πλήρες στους ακροατές εκείνο το «εὖ» του εύ-ηχου ακούσματος. Για αυτό και η ποίηση πρέπει να διαβάζεται μεγαλόφωνα και όχι σιωπηλά. Η ποίηση δεν θέλει αναγνώστες αλλά ακροατές. Η οδός διά της οποίας φτάνει στην ψυχή μας δεν είναι άλλη από την της ακοής.
              Φυσικά, η ρατμική ομήγυρη κάτι τέτοια τα παίζει στα δάχτυλα, αλλά εξηγούμε για τα αλλόδοξα πικραμύγδαλα που κρυφομπαίνουν στο σάι ότι αυτός ο ρυθμός στον οποίο κυρίως εντοπίζεται η συγγένεια της ποίησης με τη μουσική παράγεται από έναν ειδικό γλωσσικό μηχανισμό, το λεγόμενο μ έ τ ρ ο. Το μέτρο της αρχαιοελληνικής ποίησης ήταν π ρ ο σ ω δ ι α κ ό, δηλαδή στηριζόταν στη διαφορά χρονικής ποσότητας (μονολεκτικά: διάρκειας) μεταξύ μακρών και βραχειών συλλαβών. Η προσωδία χάθηκε με τα χρόνια, η ελληνική προφορά άλλαξε, και σήμερα δεν γίνεται στη γλώσσα μας διάκριση ανάμεσα σε μακρά και βραχέα φωνήεντα. Έτσι, το μέτρο της νεοελληνικής ποίησης είναι τ ο ν ι κ ό, δηλαδή στηρίζεται στη διαφορά  φωνητικής έντασης μεταξύ συλλαβών τονισμένων και συλλαβών άτονων.  Η παύλα (-) συμβολίζει, αναφορικά με την αρχαία ποίηση, τη μακρά και, αναφορικά με τη σύγχρονη ποίηση, την τονισμένη συλλαβή, που στα αφτιά μας αποτυπώνεται εντονότερα και στη μετρική ορολογία λέγεται θ έ σ η. Το οιονεί ύψιλον (υ) συμβολίζει αντίστοιχα τη βραχεία και την άτονη συλλαβή, που η ακοή μας τη συλλαμβάνει ως ασθενέστερη και που λέγεται ά ρ σ η - χονδρικά μιλώντας. Ο συνδυασμός μιας θέσης και μιας άρσης (π.χ., /– υ/ ή /υ -/) λέγεται π ο υ ς, και η διαδοχή πολλών όμοιων ποδών παράγει την αίσθηση του ρυθμού. Εφεξής θα αναφέρουμε δειγματοληπτικά κάποια νεοελληνικά μέτρα:
 1) Ίαμβος: Πρόκειται για το συνηθέστερο νεοελληνικό μέτρο, το κατ’ εξοχήν μέτρο των δημοτικών μας τραγουδιών. Ο ιαμβικός πους έχει τη μορφή /υ-/, δηλαδή σε αυτόν η άρση προηγείται και η θέση ακολουθεί. Έτσι, στην ανάπτυξη ενός ιαμβικού στίχου τονίζονται κατά κανόνα οι ζυγές συλλαβές και μόνο κατ’ εξαίρεση οι μονές.

Π.χ.:  Ο - κό / σμος - το / ’χει – τού / μπα – νο / κι ε – σείς / κρυ – φό / κα – μά / ρι  
         πως –δεν / α – ντέ / χε – τε / χω – ρίς / του – Θρύ / λου – το / πα – πά / ρι.

            Στον πρώτο στίχο παρατηρείται η συμπροφορά δύο συλλαβών σε μία, δηλαδή το στρίμωγμα δύο φωνηέντων στη θέση ενός: /κι ε-σείς/. Το -ι- του «κι» και το -ε- του «εσείς» ενώνονται τόσο σφιχτά, που συναπαρτίζουν μία και μόνη συλλαβή (στην πραγματικότητα, το -ι- εκκρούεται, αλλά έστω). Το φαινόμενο λέγεται σ υ ν ί ζ η σ η, και ο Παλαμάς το χαρακτήρισε «πηγή αρμονίας του στίχου». Άλλο παράδειγμα:

Της - φύ / σης – ό / λα – τα / στοι – χειά
βρο – ντο / φω – νά / ζουν – ό / τι

δεν - έ / χει - πά / το - που / θε - νά
ο - πά / τος -του Αυ / λα – κιώ / τη.

            Να προσεχθεί κι εδώ η συνίζηση, λ.χ., στον δεύτερο πόδα του τέταρτου στίχου: /τος -του Αυ/. Το «του» και το «Αυ» προφέρονται τόσο γρήγορα, ώστε να καλύπτουν από κοινού τη «θέση» του ιαμβικού ποδός. 
2) Τροχαίος: Είναι το μέτρο του εθνικού μας ύμνου και εμφανίζει το αντίστροφο από του ιάμβου σχήμα. Δηλαδή, στο τροχαϊκό μέτρο, /-υ/, η θέση προηγείται και η άρση έπεται. Με άλλα λόγια, οι τόνοι πέφτουν κατά κανόνα στις μονές συλλαβές και σπανιότατα έως ποτέ στις ζυγές.

Π.χ. : Το - ’χει η / μοί – ρα / σας – η / μαύ – ρη 
          να - σας / κα – του / ρά -νε οι / γαύ - ροι.         

            Τώρα πια εντοπίσατε και μόνοι σας τη συνίζηση στον πρώτο πόδα του πρώτου στίχου (/Το – 'χει η/) κι εκείνη στον τρίτο πόδα του δεύτερου στίχου (/ρα –νε οι/), οπότε δεν θα επιμείνουμε.
3) Δάκτυλος: Στην ποίηση των αρχαίων το δακτυλικό μέτρο ήταν το αποκλειστικό μέτρο των επών. Ο επικός ποιητής ήταν υποχρεωμένος να επιλέγει και να διατάσσει τις λέξεις του με τρόπο τέτοιο, ώστε να παράγεται το σχήμα  /- υυ/, δηλαδή μία μακρά συλλαβή να ακολουθείται από δύο βραχείες. Στη νεοελληνική ποίηση ο δακτυλικός πους είναι αυτός που έχει για θέση μία τονισμένη συλλαβή και για άρση δύο άτονες.

Π.χ.: Κού - λη,- το / στό – μα – σου / παί – ζει – τρο / μπό – νι. – Ο
         πά – τος – σου / ό – μπο –ε, η / γνά – θος- αρ / μό – νι – ο.
         Αν - έ - χεις / όρ – γα - νο / κι άλ – λο, - ε, / φέρ’ – το,
         έ - τσι – που η / δί – κη - να / γί - νει – κον / σέρ - το.

         Στο σημείο αυτό χρειάζεται να επισημανθεί κάτι ακόμη, που ομολογουμένως θα έπρεπε να το πούμε νωρίτερα: Ας χωρίσουμε την παραπάνω τετράστιχη στροφή σε δύο δίστιχα. Παρατηρήστε ότι και στους δύο στίχους του πρώτου δίστιχου ο τελευταίος δακτυλικός πους (/-υυ/) ακούγεται ακέραιος: /μπό – νι. - Ο/ και /μό – νι - ο/. Οι στίχοι αυτοί λέγονται α κ α τ ά λ η κ τ ο ι, καθώς η ολοκλήρωσή τους συμπίπτει με την ολοκλήρωση του τελευταίου τους ποδός. Στο δεύτερο δίστιχο, όμως, οι τελευταίοι δακτυλικοί πόδες είναι κατά μία συλλαβή κολοβωμένοι, καθώς τους λείπει το δεύτερο άτονο φωνήεν της άρσης. Οι στίχοι αυτοί λέγονται κ α τ α λ η κ τ ι κ ο ί. Ο λεγόμενος «εθνικός» στίχος των Νεοελλήνων, δηλαδή ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, είναι εκ κατασκευής καταληκτικός, αφού στον τελευταίο πόδα, τον όγδοο, έχει μόνο μία συλλαβή αντί δύο.

Π.χ. :  Στου - Θω / μα - ΐ / δη - τη / θα – νή / θα – πού / νε – λό / για – ό / πως:
           «Ρε,- α / γα – μή / σου, - που / στα - ριό, / ξε - βρό / μη - σε / ο - τό / πος».

            Εννοείται ότι το θέμα δεν εξαντλήθηκε, καθώς θα μπορούσε να γίνει λόγος και για άλλα μέτρα, όπως, λ.χ., ο «ανάπαιστος» (υυ-), ο «μεσότονος» (υ-υ) κ.α., αλλά ας μην το παρακάνουμε – οπαδικό σάι είμαστε. 

Υγ: Ποιο Noor One, ρε αρσενοκοίτες; Σε πόσων ανθρώπων τις ψυχές φυτέψατε μίσος, ρε ξευτιλισμένοι; Δεν αξίζετε να σας μισώ.

             
  
                 
 

 

Σχόλια

Εικόνα jorge rojo

Φίλε πραγματικά με εντυπωσιάζεις όλο και περισσότερο. Τα κείμενα σου είχαν λείψει. Και αυτά και τα άλλα.

Εικόνα nissios

Γεια σου, Γιώργαρε, αλάνι της παλιάς σχολής!

Εικόνα Νίκος Γόδας

Μας έκαψες τα μυαλά. Τι μας πέρασες;;;Ευτυχώς που έγραψες και για ψωλές και παπάρια που τα ξέρουμε.

Εικόνα nissios

Γεια σου, καύχημα του κάμπου! Έχουμε κι ένα επίπεδο ως σάι. Μπορεί να είναι χαμηλό αλλά είναι επίπεδο!

Εικόνα μαουνιέρης

Γνήσιος νίσιος λιμανίσιος! Τέτοια "φιάχνεις" και με στέλνεις...

Εικόνα nissios

Χαίρε, δάσκαλε! Διπλοφιλώ σε! Έκανα κάτι υπεραπλουστευτικές αλχημείες, αλλά για να καταλάβουν οι τεθλιμμένοι λαθραναγνώστες. Εμείς οι δικοί μας (!) με κάτι τέτοια μεγαλώσαμαν!

Εικόνα holland74

ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ κείμενο!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Η ποίηση φυσικά είναι και κάτι πολύ περισσότερο από το μέτρο....

Φυσικά δομές υπάρχουν και στην πεζή αλλά και στην άμετρη ποίηση, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...

Τον καλύτερο ορισμό τον είχε δώσει πιθανότατα ο Ελύτης: Ποίηση είναι συνουσία κατ' εξακολούθηση...

Είναι όμως και αυτογνωσία, ψυχανάλυση...Ο Φρόιντ είχε πει πως όπου και αν τον πήγαν οι θεωρίες του, είχε πάει εκεί ήδη κάποιος ποιητής...

Πάνω από όλα όμως είναι αποστασιοποίηση (Verfremdung)όρος του Μπρεχτ, σε εντελώς ελεύθερη απόδοση θα λέγαμε αποστασιοποίηση από το status quo, από το συνηθισμένο, στην ουσία είναι μια κριτική σκέψη, είναι καινοτομία, επανάσταση, ζωή....

Θα έλεγα πως στην τελική και το RATM ποίηση είναι, αφού η αποστασιοποίηση είναι μάλλον status quo εδώ μέσα...

Εικόνα nissios

Η ελαχιστότητά μου προσυπογράφει, φίλε holland74. Να συμπληρώσω, απλώς, ότι και ο λεγόμενος "μοντέρνος" ή "ελεύθερος" στίχος, που δείχνει να απομακρύνεται από τα γνώριμα φορμαλιστικά καλούπια, στην πραγματικότητα έχει κι εκείνος τον ρυθμό του. Όπως υπάρχει ρυθμός και στα έργα κάποιων πεζογράφων, με εξέχον παράδειγμα τον Άγιο των γραμμάτων μας, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Πεζόμορφα ποιήματα είναι τα γραπτά του.

Εικόνα holland74

Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο...Ο Παπαδιαμάντης είναι ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ισάξιος με Καβάφη, Σολωμό, Κάλβο και Ελύτη...

Ήταν τόσο μεστό το κείμενό σου που δεν σχολίασα καν αυτά που αφορούσαν στα θέματα του Θρύλου μας...Σε ευχαριστούμε για το κείμενο!!

Εικόνα Andreas

Η ποίηση προκαλεί συγκινήσεις. Ο πάτος του ομπόε... δάκρυσα. Πέρα από τα υπόλοιπα, μόνο και μόνο που έχεις τις γνώσεις, έπιασες αυτή την ιδέα και εξήγησες με αυτούς τους στίχους υποκλίνομαι.

Φίλε red hell τα ίδια τράβαγα πρόσφατα. Όσο και να τους ξεβρακώνεις δεν καταλαβαίνουν. Μάλλον είναι επειδή θέλουν το ξεβράκωμα. Πιστεύεις ότι η αποτυχημένη έκτρωση θα σταματήσει για το noor; Ο βάζελος γιατί να σταματήσει για τη διαιτησία;

Εικόνα nissios

Γεια σου, φίλε Αντρέα. Η προπαγάνδα δεν θα σταματήσει ποτέ. Το υπερρεαλιστικό της υπόθεσης είναι ότι οι διακινητές της, δηλαδή αυτοί που κάνουν ό,τι μπορούν για να φύγουν τα μάτια του κόσμου από τον αγωνιστικό χώρο και να πάνε στις δικαστικές αίθουσες, αυτοί οι ίδιοι λένε μετά ότι... τους κλέψανε τις Κυριακές τους. Θέλουν πίσω τις Κυριακές τους. Τι να λέμε τώρα...

Εικόνα RED HELL

Την αποψη μου για τη λογοτεχνια την ξερεις.Αυτα ομως που γραφεις εσυ ειναι πραγματικη ποιηση.
ΥΓ.Ειχα βγει σημερα με κατι φιλους και απο ενα σημειο και μετα αρχισε μια ζελα να φωναζει και να λεει τα δικα του.Εκανα καλα που μετα απο ενα σημειο τον αφησα να βελαζει ή επρεπε να συνεχισω τα ξεβρακωματα?Ο τυπος πιστευει οτι αδικουνται στο μπασκετ.

Εικόνα nissios

Πολύ καλά έκανες. Αλλά, εντάξει, ο τύπος δεν θέλει απάντηση, θέλει βοήθεια.

Εικόνα fasteddie

ΕΠΟΣ.
Θα πρεπει να διδασκεται ως κλασικο κειμενο στα σχολεια (για να μπαινουν τα παιδακια στο σωστο δρομο απο νωρις) διπλα σε δοκιμια των Κακριδη,Παπανουτσου κτλ.Ευγε.

υ.γ. Οταν καποια βδελυρα,αργυρωνητα ατομα φτανουν σε τετοιο σημειο καταντιας και ''δεν ορρωδουν προ ουδενος'' δεν αξιζουν μισος,παρα λυπηση και περιφρονηση.

Εικόνα nissios

Γεια σου, φίλε fasteddie. Δεν παριστάνω τον ευσυνείδητο αλλά σου λέω ειλικρινά ότι πολύ συχνά περνάνε από το μυαλό μου σκηνές που πάνω σε έναν εκνευρισμό μίλησα άσχημα σε ανθρώπους που δεν μου έφταιγαν, φέρθηκα με αγένεια, στάθηκα προσβλητικός. Και υποφέρω. Θέλω να αυτοτιμωρηθώ. Και σε όλους συμβαίνει, όχι μόνο σε μένα. Φαντάσου τώρα να λες συστηματικά, ενορχηστρωμένα και για πολύ καιρό έναν άνθρωπο "έμπορο ναρκωτικών", να τον εμφανίζεις ως την προσωποποίηση του απόλυτου κακού, και το μόνο σου στοιχείο να είναι ότι έτσι σου είπε να κάνεις το αφεντικό σου. Πραγματικά κρίμα για τη δημοσιογραφία. Ούτε την αηδία δεν αξίζουν. Δεν αξίζουν τίποτε.

Εικόνα fasteddie

''Δημοσιογραφοι''...Εχουν τελειωσει κακην κακως ενα ιεκ της κακιας συμφορας (το...γνωστο ιεκ παραγωγης αντιολυμπιακων φυντανιων),δε μπορουν να συνταξουν δυο σωστες προτασεις διπλα διπλα και εγιναν και δημοσιογραφοι...Αμορφωτοι και αγραμματοι ειναι,τους ακους και τους διαβαζεις,κανει μπαμ.Δεν τους θεωρω καν δημοσιογραφους,ειναι απλα αδιστακτοι υπαλληλοι που ''αρθρογραφουν'' κατ'εντολη για ενα πενηνταρικο.Οπως το εγραψες.Ουτε για φτυσιμο.

Εικόνα Manolisafrica

Η καυστική η πέννα σου μεγάλη εχει χάρη,
Καί μέ το δωδεκάμετρο τούς δίνεις τό παπάρι.
Να γράφεις καθημερινά για να γουστάρουμε όλοι,
Ο Θρύλος μας να ναι καλά καί χέστον τόν καριόλη.

Εικόνα nissios

Γεια σου, Μανόλαρε! Σου έχω αδυναμία ιδιαίτερη να ξέρεις.

Εικόνα Manolisafrica

Ειναι πού δέν με ξέρεις, γι ´αυτο. Γράφεις μόνο εδώ και μόνο γιά χόμπι;
Υποκλίνομαι στά γραπτά σου και θα ήθελα να διάβαζα περισσότερα. Να σαι καλά.

Εικόνα nissios

Ναι, Μανόλη, μόνο εδώ γράφω, όποτε έχω χρόνο. Σου έχω αδυναμία και για τα ωραία σχόλιά σου αλλά και γιατί έχω αδυναμία σε όλον τον απόδημο ελληνισμό. Έχω δικούς μου ανθρώπους στην Αυστραλία και τον Καναδά και ξέρω τον καημό τους.

Εικόνα apostolos gaganis

Αυ-τό/ ναι-ά/ ρθρο-ρέ /παι-διά

του-Νί/ σσι-ού/ του-παί/ δα-ρά

του-μά/ γγα-τού/ κα-λά/ μα-ρά

του-γαύ/ ρου-τού/ αρ-χί/ γα-μιά...

Προς γνώσιν και συμμόρφωσιν ΟΛΩΝ των αντιΡατμιτών. Ξεκάθαρων και μασκέ...

Εικόνα nissios

Γεια σου, Απόστολε! Το βράδυ θα είμαι απίκο! Συγγνώμη που έλειψα τελευταία, αλλά είχα τρεχάματα. Τώρα είμαι σχετικά εντάξει.

Εικόνα Chief Bromden

Χαχαχα...φοβερό!
Είσαι ο Διονύσιος Σολωμός του ερυθρόλευκου γένους!
Ξεκίνα την μελοποίηση σιγά σιγά...

Εικόνα nissios

Γεια σου, Τσιφάκο μου! Ένας είναι ο κόντες και θαυμαστά τα έργα του - και ας τα άφησε ημιτελή.